زمان تقریبی برای مطالعه: ۹ دقیقه

رابط کاربری ایرانی سعی می کند به ویژگی های هنر ایرانی بپردازد و ببینید که آیا می توان بین این ویژگی ها و طراحی رابط کاربری و رابط تعاملی ارتباطی یافت یا خیر . در قسمت قبلی طراحی رابط کاربری ایرانی . چرا و چگونه؟ – دیباچه به این موضوع پرداختم که چرا ضرورت دارد تا رویکردهای بومی در هر هنری به عرصه شکوفایی برسد و مثال هایی از این دست را بررسی کردم .

در ادامه قرار بر این شد که در هر مقاله از این سری به بررسی یکی از ویژگی های هنر ایرانی اسلامی بپردازیم که در این مطلب نوبت به تقارن رسیده است .

هنر ایرانی یا هنر اسلامی :

برخی از دوستان به بنده متذکر شده اند که شما  بین هنر اسلامی (هنر اعراب ) و هنر ایرانی باید تمایز قایل شوی و این دو در یک مسیر نیستند . شاید بهتر باشد قبل از هر چیزی چند نکته در این مورد بگویم .

تاریخ هنر ایران یک تاریخ هفت هزار ساله است و بدیهی است که در دوران های مختلف ، به یک شکل نبوده است . در دوران هخامنشیان این هنر تآثیر گرفته از هنر عیلامیان بود و در دوره اشکانیان از روم و فرهنگ غرب تاثیر می گرفته . همچنین در ۱۵۰۰ سال اخیر ، هنر ایرانی با هنر اسلامی آمیخته شده است .

چیزی که در این بین مهم است این است که هیچ گاه هنر ایرانی تحت تاثیر فرهنگ های مختلف ، چارچوب های خود را از دست نداده است و این ایرانیان بوده اند که با فرهنگ غنی خود ، بر روی سایر فرهنگ ها تاثیر گذاشته اند .

به طور خاص در زمینه هنر اسلامی ، شاید به جرات بتوان گفت که بیش از ۹۰ درصد این هنر مبدعان و خالقان ایرانی داشته است . شکل طاق ها و درب ها ، نقش مایه ها و موتیف ها ، گره ها ، نگارگری و تذهیب ، خط و خوشنویسی ، معماری و انواع هنرهای دیگر را ایرانیان به پیش برده اند .

قدیمی ترین مسجد ایران که هم اکنون وجود دارد مسجد جامع تاریخانه دامغان است . این مسجد که اساس معماری آن منطبق بر معماری مساجد امروزی است ، از معماری دوران ساسانی تاثیر گرفته است .

در خوشنویسی و خطاطی ، گفته شده شش خط مُحَقَّق ، ریحان ، ثُلث ، نسخ ، رِقاع ، توقیع از ابداعات ابن مقلع شیرازی است . همینطور خط نستعلیق و شکسته نستعلیق که از ابداعات ایرانیان است . و از این دست مثال ها در تمامی زمینه های هنری وجود دارد .

در نهایت باید بگویم که فلسفه اسلام که امروزه در هنر ایرانی جریان دارد ، این هنر را شکل داده است و هنر ایرانی نیز در خدمت اسلام درآمده است . به نظر من تمایز بین هنر ایرانی و اسلامی در حال حاضر بازی با کلمات است . پس زمانی که من از مبحثی به نام هنر ایرانی صحبت می کنم ، منظورم هنر ایران باستان و دوران اسلامی با هم است و قصد تفکیک دوران های مختلف هنری را از یکدیگر ندارم .

تقارن :

تقارن عبارت است از نظم و تعادل مبتنی بر تکرار عناصر .

تقارن مهم ترین ویژگی “طبیعت” است . چه در برگ یک درخت نگاه کنید و چه در یک حیوان ، مثل پروانه می توانید اثر تقارن را مشاهده کنید .  ذهن ما همیشه با طبیعت و تقارن آشنا بوده است ، پس در مواجه با هنر متقارن احساس بیگانگی نمی کند و برایش دلنشین می شود .

تقارن ، نظم و هماهنگی از مهم ترین ویژگی های هنر ایرانی است . چه در هنر ایران باستان و چه در هنر اسلامی شما هیچ گاه اثری بی قاعده مشاهد نمی کنید .

 

 

انواع تقارن :

سه نوع تقارن وجود دارد : بازتابی ، چرخشی و اتقالی .

بازتابی (آیینه ای) :

بیشترین میزان تقارنی که ما در طبیعت میبینم از همین نوع بازتابی است . این نوع تقارن می تواند ، عمودی ،مورب یا چیزی بین این دو حالت باشد .

اگر بخواهیم نمونه ای از تقارن بازتابی در هنر ایرانی مثال بزنیم من تصویر زیر را انتخاب می کنم . تصویر زیر حاصل برش روی کاغذ است . هنرمند در اینجا با بهره گیری از تقارن و ظرافت بسیار این اثر را خلق کرده است . من دقیق اطلاع ندارم که اثر متعلق به چه دوره ای است ، اما از روی نقش های به کار رفته در اثر حدس می زنم به اواخر زندیه و اوایل قاجار مربوط باشد .

 

تقارن چرخشی :

تقارن چرخشی یا تقارن شعاعی زمانی است که ما یک شئ را حول مرکز دایره به صورت دورانی تکرار کنیم . این نوع تقارن که مبتنی بر دایره است در هنر ایرانی بسیار دیده می شود . دایره یکی از مهم ترین اشکال در هنر ایرانی است .

برای نمونه تصویر زیر نقش یا علی است که هنرمند بر روی فلز آن را کنده کاری کرده است . توجه کنید که در اینجا تنها بخش کوچکی از اثر طراحی شده است و سپس با تکثر اثر روی محور تقارن دایره ای کل اثر شکل گرفته است . ما از این دست آثار دایره ای که به شمسه نیز معروف اند در تاریخ هنر خود زیاد داریم .

نمونه دیگر در تقارن دایره ای  ، سقف مسجد شیخ لطف الله در اصفهان است . این مسجد بدون شک از زیباترین مساجد جهان است . به تقارن و شکوه سقف این مسجد و دستان هنرمندی که آن را طراحی و خلق کرده است ، توجه کنید . این مسجد طی مدت ۱۸ سال و به دستور شاه عباس صفوی در میدان نقش جهان ساخته شد .

 

تقارن انتقالی :

در تقارن انتقالی ما یک شی را طبق یک چارچوب مشخص ، تکثیر و منتقل می کنیم . در این نوع تقارن نیاز نیست ، فاصله های انتقال مساوی باشد ، فقط کافی است که این فاصله ها متوازن باشند .

 

از تقارن اتتقالی برای خلق الگوها ، پس زمینه ها و ایجاد حس حرکت و سرعت استفاده می شود .

نقش نگاره زیر بخشی از کاشی کاری مسجد شیخ لطف الله است .

آخرین اثر که در اینجا معرفی خواهم کرد مربوط است به هنر معماری . مسجد وکیل شیراز با ستون های سنگینی زیبایش یکی از نمونه های موفق به کار گیری تقارن در معماری ایرانی اسلامی است . عکس زیبای زیر از امید جعفر زاده به خوبی این موضوع را به ما نشان می دهد . شما میتوانید تقارن بازتابی ، دایره ای و انتقالی را همزمان در خلق این بنا شاهد باشید .

 

 تقارن در رابط کاربری :

حال انواع تقارن را می شناسیم با مثال هایش آشنا شدیم و دیدیم که چطور پیشینیان ما از تقارن در خلق آثار هنری بهره گرفته اند .

در طراحی رابط کاربری و کلا در مقوله دیزاین ما با تناسبات ارتباطی مستقیم داریم و بحثی مانند تقارن از مهم ترین ابزارهای کاری یک طراح هستند . در ادامه و در خاتمه بحث بدون اینکه بخواهیم توضیح بیشتری بدهیم و صرفا جهت مشق بصری چند نمونه از طراحی های رابط کاربری که از تقارن استفاده کرده اند را مرور می کنیم :

 

 سایت تهرانر :

 

سایت بانک سامان :

 

جار :

 

در گرافیک :

 

مستر دیزی :

 

جیب :

 

: theconference

 

در نهایت :

همانطور که دیدم تقارن از مهم ترین بخش های تشکیل دهنده هنر ایرانی ماست و نمونه هایی از این دست را با هم بررسی کردیم . البته تقارن چیزی نیست که به هنر ایرانی محدود باشد و در تمام شاخه های بومی هنر در نقاط مختلف جهان به شکل های گوناگون و کم و بیش وجود دارد .

اما بدون شک تقارن ، توازن و هندسه جز اصلی هنر ایرانی است که در کمتر اقلیمی ما شاهد چنین دقت هندسی در خلق آثار هنری هستیم .

همانطور که قبلا هم گفته بودم در این سری مقالات قصد من تنها معرفی شاخصه های هنر ایرانی است و می خواهم ببینم که آیا می توان بین این شاخصه ها و طراحی رابط کاربری خط ربطی یافت یا خیر . من در اینجا قصد ندارم تا با توجه به این شاخصه ها ، نقشه راه تعیین کنم و یا اینکه آنها را بسط دهم . باشد که طراح با توجه به این شاخصه ها مسیر درست را در طرح های خود بیابد و به کار ببرد .