“تایپوگرافی از سیر تا پیاز” عنوان مجموعه مقالاتی است که سعی دارد تا به تایپ [۱٫ type در فارسی به نوشتار ترجمه شده است . در اینجا تایپ به معنی هر گونه شمایل نوشتار مثل متن و حروف و علایم نگارشی است . از همین رو من به جای نوشتار از کلمه تایپ استفاده کرده ام .] و رابطه آن با تصویر بپردازد . تایپوگرافی [۲٫ تایپوگرافی در برخی از منابع به حروف نگاری ترجمه شده است . به دلیل اینکه این ترجمه نمی تواند جامعیت مورد اشاره در اصل کلمه تایپوگرافی را پوشش دهد ، به جای استفاده از کلمه “حروف نگاری” از همان کلمه ” تایپوگرافی” استفاده شده است  .] از مباحث مهم در طراحی گرافیک است . ردپای تایپوگرافی را امروزه می توانید در بسیاری از رسانه ها مانند پوستر ، مجلات ، روزنامه ها ، رسانه های تصویری ، وب و… ببینید .

امید دارم در مجموعه مقالات ” تایپوگرافی از سیر تا پیاز” بتوانم به چند وچون مقوله تایپوگرافی  ، نقش آن در طراحی و رابطه آن با یک دیزاین موفق ، آنگونه که باید بپردازم .

تایپوگرافی چیست ؟

معانی مختلفی برای واژه تایپوگرافی در لغت نامه می توانید پیدا کنید . چند تای آنها را در زیر می بینید :

تایپوگرافی ، هنر چیدمان تایپ ، برای رسیدن به یک زبان تصویری است .

تایپوگرافی ، هنر پردازش متن ، برای رسانه های چاپی است .

تایپوگرافی عبارت است از انتخاب و طرح ریزی تایپ برای چاپ .

از مجموعه تعریف های بالا و همینطور چند تعریف دیگری که از سایر جاها دیده ام می توان اینطور برداشت کرد که :

تایپوگرافی هنری است که در آن طراح می کوشد با تغییر عناصر متن ، مثل اندازه ، فاصله حروف ، شکل حروف ، فاصله خطوط ، پاراگراف بندی و مواردی از این دست زبان بصری برای تایپ به وجود آورد . تایپوگرافی در طیف گسترده ای از امور هنری ، مثل ساخت تیتراژ فیلم ، طراحی گرافیک ، طراحی کتاب های کمیک ، طراحی مالتی مدیا و… کاربرد دارد . تایپوگرافی با خطاطی و دست نویس تفاوت دارد ، هر چند طراح تایپ می تواند از خط و دست نویس نیز برای تایپوگرافی بهره ببرد .

اما داستان تایپوگرافی و تعاریف آن وقتی به ایران می رسد جالب می شود . تایپوگرافی جز پدیده های بحث برانگیز در محافل گرافیکی ایران است .

ایران پیشینه ای قوی و کهن در زمینه کار با خط دارد . هنرمندان ایرانی در طی صد ها سال تاریخ خوشنویسی نشان داده اند که خط را می شناسند و می دانند که چطور باید آن را زیبا و خوش به کار بگیرند . برخوردی که ما با تایپوگرافی در ایران داریم ، نمی تواند تابع برخوردی باشد که در غرب با مقوله خط دارند . از این رو جنبش های بومی در زمینه تایپوگرافی در ایران پدید آمده و شکل گرفتند .

نمونه ای از خط نستعلیق از خطوط ایرانی

کمتر کسی را می توان یافت که در حیطه طراحی گرافیک مشغول به کار باشد و از تاثیر تایپوگرافی در رفتار و فرهنگ طراحی در ایران بی خبر باشد . رابطه تایپ و تصویر در ده سال اخیر همواره جز بحث های مهم بوده است .

دوسالانه گرافیک تهران یک رویداد بین الملی و مهم در جامعه گرافیک است . در حاشیه نهمین دوره از این دوسالانه نشستی تحت عنوان” تایپوگرافی” برگزار شد .

در این نشست اساتید مطرح گرافیک ایران همچون فرشید مثقالی ،قباد شیوا ،  مسعود سپهر و رضا عابدینی به بیان تعریف خود از تایپوگرافی پرداختند . فرهاد فزونی در یادداشتی که در روزنامه اعتماد [۳٫ روزنامه اعتماد ، شماره۱۴۵۵ ، صفحه ۱۱ ] آورده است به شرح دیدگاه ها و تعاریف این افراد از تایپوگرافی می پردازد  :

از عنوان این سلسله جلسات پیدا بود که قرار است تعریفی از «تایپوگرافی» داده شود و اصلاً بدانیم که تایپوگرافی چیست. قباد شیوا، فرشید مثقالی، مسعود سپهر و رضا عابدینی سخنرانان جلسات بودند که هر یک به تعریف تایپوگرافی پرداختند، جز رضا عابدینی که با مطرح کردن ۳۰ سوال در مورد تایپوگرافی، جلسه اش را به پایان رساند. او اعتقاد دارد که دوره تعریف کردن و قانون گذاشتن به پایان رسیده است. در مجموع خلاصه جلسات را به صورت زیر می توان دوره کرد:

قباد شیوا و مسعود سپهر:

تایپوگرافی به کار با حروف قابل چاپ گفته می شود. خوشنویسی و دست نویس خارج از حیطه تایپوگرافی است.

فرشید مثقالی:

تایپوگرافی کلاً به کار با حروف گفته می شود چه قابل تکثیر باشد چه نباشد. خوشنویسی و دست نوشته هم گونه یی از تایپوگرافی است.

رضا عابدینی نیز، همان طور که گفته شد از دادن تعریف برای تایپوگرافی سر باز زد اما از مثال هایی که می زد پیدا بود که محدودیت تکثیرپذیری را برای تایپوگرافی قائل نیست و از این نظر با مثقالی هم نظر بود اما اختلاف نظر بین آنها در مورد ایده و فرم بود. مثقالی اعتقاد دارد که تایپوگرافی باید در جهت رساندن مفهوم اتفاق بیفتد و عابدینی حذف کردن تایپوگرافی فرمالیستی را نمی پذیرد و اعتقاد دارد که با این کار، بسیاری از آثار درخشان تایپوگرافی جهان، بخصوص مکتب گرافیک سوئیس را باید از دایره تایپوگرافی حذف کنیم. در جلسه آخر، که میزگردی بود با حضور هر چهار طراح، بیشتر حس شد که هیچ یک از آنها با نظر دیگری موافق نیست و در ذهن مخاطب عام تر این سوال نقش می بست که بالاخره تکلیف مان چیست؟ تایپوگرافی کدام است و حرف چه کسی را باور کنیم. در ذهن مخاطب جدی تر هم این سوال به وجود می آمد که حالاچه اصراری است تا همه به یک نظر مشترک برسند؟